• اطلاعات فنی سرمازدگی
در این بخش اطلاعاتی در خصوص موضوع سرمازدگی و دستگاه فراست گارد، تحت عناوین زیر، ارائه گردیده است که توصیه می شود حتماً قبل از استفاده از این دستگاه، مطاله گردد:
١- معیار سرمازدگی: در چه دمایی شکوفه ها آسیب می بینند؟ به عبارت دیگر، چه زمانی می بایست دستگاه فراست گارد را روشن کنیم؟
٢- کارایی دستگاه های مقابله با سرمازدگی: دستگاه فراست گارد تا چه حد می تواند جلوی سرمازدگی رابگیرد؟ به عبارت دیگر، فراست گارد در چند درصد موارد می تواند جوابگو باشد و یا احتمال عدم موفقیت آن چقدر است؟
٣- بهبود گرده افشانی: شیوه استفاده از فراست گارد برای بهبود گرده افشانی و افزایش راندمان لقاح گل ها چگونه است؟
٤- نکاتی در نحوه استفاده: برای استفاده صحیح از فراست گارد و حصول بهترین نتیجه، چه نکات کاربردی ای را باید مد نظر داشت؟
٥- دانلود: کاتالوگ، دفترچه راهنما، فیلم، و دیگر فایل های مربوطه
• معیار سرمازدگی
در برخی کتاب ها و گزارشات فنی، دمای بحرانی آسیب دیدگی گیاهان زراعی در مراحل مختلف رشد آنها ارائه شده است. معمولاً این دمای بحرانی به صورت T10 و T90 ارائه می گردد. T10 یعنی دمای بحرانی ای که منجر به خسارت ده درصدی (مثلا آسیب دیدگی ١٠% از جوانه ها) می شود و دمای T90 یعنی دمای بحرانی ای که منجر به خسارت ٩٠ درصدی خواهد شد. برای مطالعه بیشتر میتوان به عنوان نمونه به فصل هشتم از "مطالعات مدیریت مبارزه با سرما و یخ زدگی و دستورالعمل های اجرایی" مراجعه نمود. برای مثال دمای بحرانی T10 در مرحله شکوفه کامل سیب ٢/٢- درجه سانتیگراد و دمای T90 در همین مرحله ٣/٩- درجه سانتیگراد گزارش شده است.
باید توجه داشت که این گزارشات معمولاً حاصل اندازه گیری هایی در شرایط آزمایشگاهی است که بعضاً با شرایط واقعی مطابقت نمی کند. به عنوان نمونه، این صرفاً دما نیست که شرایط بحرانی آسیب دیدگی شکوفه را تعیین می کند، بلکه میزان رطوبت هوا و درصد رطوبت نسبی (RH) نیز نقش تعیین کننده ای دارد. با بالا رفتن درصد رطوبت نسبی (RH)، آسیب دیدگی بیشتر می شود. حال در صورتیکه در شرایط آزمایشگاه، رطوبت نسبی فریزر ٨٥% بوده باشد امادر شرایط واقعی این میزان به ٩٥% برسد، اختلاف قابل ملاحظه ای بین نتایج آزمایشگاهی و مشاهدات میدانی به وجود خواهد آمد.
برای حل این موضوع و داخل کردن رطوبت نسبی در معیار سرمازدگی، می توان از دمای مرطوب به جای دمای خشک استفاده نمود. توضیح دمای مرطوب و خشک آنکه اگر در یک شرایط یکسان هوا، دو دماسنج جیوه ای مشابه را قرار دهیم و جیوه دان یکی از دماسنج ها را به وسیله یک فتیله آغشته به آب، مرطوب نگه داریم، دمایی که این دماسنج نشان می دهد را دمای مرطوب و دمایی که دماسنج خشک نشان می دهد را دمای خشک می نامیم.
در صورتیکه رطوبت نسبی هوا ١٠٠% باشد، این دو دما یکی خواهند بود، اما هرچقدر درصد رطوبت نسبی کمتر شود اختلاف این دو دما بیشتر شده و عددی که دماسنج مرطوب نشان می دهد (دمای مرطوب) کمتر از دمای خشک خواهد بود. مقادیر دمای خشک و مرطوب در محدوده دمای ٥- تا ٤+ درجه سانتیگراد و برای درصد رطوبت ٥٠% تا ١٠٠% در جدول زیر نشان داده شده است. اعداد ردیف بالای جدول دمای خشک، اعداد داخل جدول دمای مرطوب و اعداد ستون سمت چپ رطوبت نسبی هستند. برای مثال در صورتیکه رطوبت نسبی هوا ٥٠% باشد، زمانی که دمای خشک صفر درجه سانتیگراد است، دمای مرطوب ٢/٩- درجه سانتیگراد خواهد بود.
پس از تعریف دمای مرطوب و خشک، باید گفت که معیار سرمازدگی شکوفه، دمای مرطوب است و نه دمای خشک. به عنوان یک توصیه کلی، برای مقابله با سرمازدگی بهاره در دوره گل و یا پس از آن، هرگاه دمای مرطوب هوا کمتر از ٠/٥+ درجه سانتیگراد شود، می بایست دستگاه فراست گارد را روشن نمود.
به عنوان یک راهنمای عملی دیگر، می توان یک تکه پلاستیک ساده را در کف باغ قرار داده و روی آن کمی آب ریخت. در شبهایی که احتمال سرمازدگی هست، هرگاه آب روی پلاستیک شروع به یخ زدن نماید یعنی دمای هوا در سطح زمین صفر درجه سانتیگراد است و در یک متری از سطح زمین (حداقل ارتفاع شکوفه) دمای هوا حدود ٠/٥+ درجه سانتیگراد است، که این همان زمان مناسب برای روشن کردن دستگاه خواهد بود.
• کارایی دستگاههای مقابله با سرمازدگی
وضعیت هوا، رخداد سرمازدگی و میزان اثر روشهای مقابله با آن، همگی مسائلی هستند که نمی توان به طور قطع راجع به آنها صحبت نمود، بلکه می بایست مانند دیگر پدیده های احتمالاتی بررسی شوند. بنابراین ما هرگز ادعا نمی کنیم که دستگاه های مقابله با سرمازدگی می توانند١٠٠% جلوی آسب دیدگی ناشی از سرما را بگیرند، بلکه میزان کارایی دستگاههای فراست گارد و فراست بوستر بسته به این پارامترها می تواند متغیر باشد:
٢- رطوبت نسبی هوا
٣- طول بازه زمانی رخداد دمای منفی
٤- سرعت باد
١- حداکثر دمای منفی
در صورتیکه در زمان رخداد سرمازدگی، رطوبت نسبی هوا بالای ٨٥% بوده و سرمازدگی از نوع تشعشعی باشد (بدون باد)، هر دستگاه فراست گارد تا دمای حدود ٥- درجه سانتیگراد، می تواند مساحتی نزدیک به ٨،٠٠٠ تا ١٠،٠٠٠ متر مربع (٠/٨ تا ١ هکتار) از سطح باغ را (بسته به شرایط باغ مانند شیب زمین، فواصل کشت درختان و ...) محافظت نماید.
با کاهش بیشتر دما و سردتر شدن هوا، طبعاً از راندمان دستگاه کاسته خواهد شد. اما طبق تجربیات میدانی، حتی در دمای ١١- درجه سانتیگراد نیز مشاهده شده که فراست گارد تا حدود ٢،٠٠٠ متر مربع را محافظت کرده است.
٢- رطوبت نسبی هوا
طبق تجارب میدانی، با افزایش رطوبت نسبی هوا کارایی دستگاه های فراست گارد و فراست بوستر افزایش می یابد. به طوری که بهترین راندمان در رطوبت نسبی بالای ٩٠% مشاهده می گردد. اینکه در زمان رخداد پدیده سرمازدگی رطوبت نسبی هوا چقدر است، بسته به شرایط جغرافیایی منطقه و شرایط آب و هوایی سرمازدگی، خواهد بود.
طبق گزارشات سازمان هواشناسی، در برخی مناطق کوهپایه ای ایران، سرمازدگی بهاره در ماه اردیبهشت معمولاً با رطوبت نسبی ٧٠% همراه می باشد (و دمای خشک حدوداً ١- درجه سانتیگراد که در رطوبت ٧٠% معادل دمای ٢/٦- مرطوب خواهد بود). درمقایسه با این، سرمازدگی بهاره در اروپا معمولاً با رطوبت نسبی حدود ٩٥% همراه می باشد. اما با توجه به تغییرات آب و هوایی در سالهای اخیر، در بهار سال ٢٠١٧ (١٣٩٦) خیلی از کشورهای اروپایی دچار سرمازدگی با رطوبت نسبی خیلی پایین و نیز شرایط دمایی پایین (حدود ٦- درجه سانتیگراد) شدند که علت آن سرمای رسیده از قطب شمال بود. در عین حال، در این شرایط هنوز نتایج قابل قبولی از دستگاه مشاهده گردید، و از طرفی رخداد اینگونه پدیده های جدید آب و هوایی در اروپا، منجر به افزایش تقاضای خرید این دستگاه ها و برنامه ریزی شرکت آگروفراست برای دو برابر کردن تولید خود شده است!
٣- طول بازه زمانی رخداد دمای منفی
هرچقدر بازه زمانی ای که دما از حد بحرانی خود کمتر می شود طولانی تر باشد، آسیب سرمازدگی بیشتر خواهد شد. به عنوان نمونه اگر سرما زدگی با دمای ٥- درجه سانتیگراد به مدت ٤ ساعت طول بکشد، خسارت آن کمتر از زمانی است که سرمازدگی با دمای ٤- درجه سانتیگراد به مدت ١٠ ساعت طول کشیده است.
البته صرف طول کشیدن مدت سرمازدگی منجر به کاهش راندمان دستگاه نخواهد شد. اما افزایش این بازه زمانی ممکن است به علل ثانوی، مثلا تمام شدن سوخت دستگاه و عدم سرعت اپراتور در تعویض سیلندرهای سوخت، منجر به آسیب دیدگی درختان شود.
٤- سرعت باد
در صورت وزش باد ملایم (سرعت کمتر از ١٠ کیلومتر در ساعت) چندان از راندمان دستگاه کاسته نمی شود، بلکه شکل محدوده مورد حفاظت آن از دایره ای به مرکزیت دستگاه فراست گارد (در زمانی که باد نوزد) به شکل بیضی یا شلجمی شکل درآمده که قطر بزرگ بیضی همراستا با جهت باد خواهد بود.
در صورت وزش بادهای شدید، در صورتیکه تنها یک دستگاه فراست گارد در باغ باشد، اثر بخشی چندانی نخواهد داشت. اما بر طبق تجارب میدانی، حتی در این شرایط، در باغاتی که چند دستگاه فراست گارد در شعاع مناسب از هم (حدود ٦٠ متری) قرار گرفته بوده، نتایج مثبت مشاهده گردیده است.
• بهبود گرده افشانی و باروری
هرچند که دستگاه های فراست گارد و فراست بوستر در ابتدا برای مقابله با سرمازدگی طراحی و ساخته شدند، اما تجارب میدانی استفاده از آنها توسط برخی مشتریان نشان داد که استفاده از این ماشین ها در دوره گل، به بهبود گرده افشانی و افزایش راندمان باروری گلها کمک خواهد کرد. این موضوع در مرکز تحقیقاتی PCF بلژیک مورد بررسی قرار گرفته و آزمایشات انجام شده نتایج مثبتی را به دنبال داشت.
نحوه استفاده از دستگاه های فراست گارد و فراست بوستر برای بهبود گرده افشانی آن است که در طول دوره گل، در ساعات بعد از ظهر از حدود ساعت ١٣ تا حدود ساعت ١٧ روشن شده و مورد استفاده قرار گیرند.
در صورتیکه دمای هوا دراین ایام بالا بوده و رطوبت نسبی هم کم باشد (شرایط گرم و خشک) نیازی به روشن کردن مشعل نیست و در طول ساعات ذکر شده صرفاً فن دستگاه کار کرده و ایجاد باد می نماید. در صورتیکه دمای هوا کم بوده (کمتر از ده درجه سانتیگراد) و یا رطوبت هوا بالا باشد، می بایست مشعل دستگاه را نیز روشن نمود.
نهایتاً با توجه به اینکه گرده افشانی و لقاح در دمای پایین (کمتر از ٥+ درجه سانتیگراد) و یا رطوبت بالای هوا دچار اختلال می شود، استفاده از این دستگاه ها می تواند به بهبود آن کمک کند.
• نکاتی در نحوه استفاده
مقابله با سرمازدگی فعالیتی است که تنها در صورتیکه ١٠٠% درست انجام شود، می توان انتظار حصول نتایج رضایتبخش از این اقدامات را داشت. به عبارت دیگر اینطور نیست که اگر ٨٠% کارها درست انجام شود، به ٨٠% نتایج برسیم، بلکه تا ١٠٠% کارها به طور کامل و صحیح انجام نشود، نتایج خروجی ٠% خواهد بود!
کافیست که دستگاه فراست گارد در زمان رخداد سرمازدگی، تنها ٣٠ دقیقه دیرتر روشن شود تا باغ آسیب ببیند، و یا دمای هوای خروجی آن به درستی تنظیم نباشد، و یا به علت عدم رعایت نکات فنی، گاز مایع درون کپسول یخ زده و دستگاه خاموش گردد.
بنابراین برای حصول نتایج مثبت، رعایت این موارد و نیز دستورالعمل های مندرج در دفترچه راهنما، ضروری خواهد بود:
١- زمان روشن کردن دستگاه فراست گارد
قبل از اینکه دمای مرطوب (برای مطالعه بیشتر در مورد دمای خشک و مرطوب "معیار سرمازدگی" را مطالعه کنید) به زیر صفر برسد، می بایست دستگاه فراست گارد را روشن نمود. بنابراین ما توصیه می کنیم که در دیرترین حالت وقتی دمای مرطوب به ٠/٥+ درجه سانتیگراد رسیده، دستگاه روشن شود. به عنوان یک معیار عملی نیز، می توان قطعه پلاستیک کوچکی در کف باغ گذاشت که روی آن مقداری آب باشد، هر گاه این آب در کف باغ شروع به یخ زدن نمود، یعنی دمای مرطوب در سطح زمین صفر درجه سانتیگراد است و لذا دما در ارتفاع یک متری از سطح زمین (موازی ارتفاع شکوفه ها) حدود ٠/٥+ درجه خواهد بود که همان زمان مناسب برای روشن کردن دستگاه است.
٢- دمای هوای خروجی دستگاه
دمای هوای خروجی دستگاه باید بین ٨٠ تا ٨٥ درجه سانتیگراد باشد. بسیار مهم است که این دما از ٩٠ درجه سانتیگراد بیشتر نشود زیرا تاثیر منفی بر عملکرد دستگاه خواهد داشت. خصوصاً در تاکستان ها و یا زمانی که رطوبت نسبی هوا کم است (یعنی رطوبت نسبی کمتر از ٨٠%) بهتر است دمای هوای خروجی کمتر باشد (در این حالت بین ٧٠ تا ٨٠ درجه سانتیگراد تنظیم شود).
٣- سوخت مصرفی دستگاه
سوخت اصلی دستگاه فراست گارد، گاز پروپان است. این گاز هم موتور دستگاه را روشن کرده و هم در مشعل آن سوزانده می شود. میزان مصرف سوخت دستگاه حدود ١٠/٥ کیلوگرم گاز بر ساعت می باشد.
این در حالیستکه گاز مایعی که در حال حاضر در ایران توزیع می شود، گاز LPG است که مخلوطی از پروپان، بوتان و درصد کمی از گازهای دیگر است. معمولاً نسبت پروپان و بوتان این گاز در فصل گرم و سرد سال تغییر می کند. در فصول گرم نسبت پروپان حدود ٤٠% و بوتان حدود ٦٠% است در حالیکه در فصول سرد، این نسبت ها برعکس می شود.
تفاوت کاربردی پروپان و بوتان درآن است که پروپان در دمای ٤٠- درجه سانتیگراد یخ می زند (یعنی نقطه جوش آن منهای ٤٠ درجه سانتیگراد است)، اما همین دما برای بوتان ٠/٥- درجه است. لذا در صورتیکه به جای گاز پروپان خالص، از گاز LPG برای سوخت دستگاه فراست گارد استفاده شود، اتفاقی که می افتد آن است که چون زمانی که دستگاه مشغول کار کردن است دمای هوا کمتر از صفر است، گاز بوتان داخل کپسول LPG یخ زده و تنها پروپان آن مصرف می شود. نتیجتاً یک کپسول ٥٠ کیلویی گاز تنها به میزان حدود ٢٥ کیلو کار خواهد کرد. پس از آن، اگر این کپسول که صرفاً بخش پروپان آن خالی شده مجدداً شارژ گردد، این بار نسبت پروپان و بوتان، ٢٥% و ٧٥% خواهد بود!
برای رفع این مشکل، تدبیری اندیشیده شده تا کپسول های گاز گرم شوند و گاز بوتان داخل آن یخ نزند. برای این منظور در مدلهای R20، R25 و R30 دستگاه فراست گارد، از گرمای ناشی از اگزوز موتور استفاده میشود تا زیر کپسول داغ شود. تست های انجام شده میدانی حاکی از آن بوده که گاز LPG در این شرایط یخ نزده و دستگاه به درستی کار کرده است.
حال مهم آن است که دستورالعمل های فنی مربوطه به درستی توسط کاربر رعایت گردد، تا مشکلی از این بابت پیش نیاید.
٤- در خصوص فراست گارد
- اینکه هر دستگاه فراست گارد چه مساحتی را می تواند تحت پوشش قرار دهد، به عوامل مختلفی بستگی دارد که یک عامل تاثیر گذار و اصلی آن، فواصل کشت درختان می باشد. به عنوان نمونه برای فواصل کشت ٥ متر در ٥ متر، انتظار می رود که هر دستگاه مساحتی نزدیک به یک هکتار را پوشش دهد. اما همین مساحت برای باغات متراکم با فواصل کشت ٣/٣ متر در ٠/٥ متر، حدوداً برابر ٠/٦ تا ٠/٧ هکتار خواهد بود.
- برای عملکرد بهتر دستگاه، می بایست پوشش گیاهی سطح زمین (علف هرز) در زمان سرمازدگی کوتاه باشد. این کار به دو دلیل اهمیت دارد. نخست آنکه بلند بودن علف مانع حرکت هوای خروجی از دستگاه در داخل باغ خواهد شد. دوم آنکه کوتاه بودن علف باعث می شود تا سطح خاک در روزها بیشتر در معرض آفتاب باشد و انرژی بیشتری جذب کند و نهایتاً در شب هنگام احتمال سرمازدگی کمتر شود.
- اگر از آپشن اتواستارت استفاده نشده و نیز تعداد دستگاه ها در زمین زیاد باشد، باید آگاه بود که روشن کردن هر دستگاه حدود 5 دقیقه زمان لازم دارد، لذا برنامه روشن کردن دستگاه ها به گونه ای تنظیم شود که قبل از فرو افتادن دما به کمتر از صفر درجه سانتیگراد (دمای مرطوب) همه دستگاه ها روشن شده باشند.
- بهتر است از ابتدای شب، از کپسول های گاز پر استفاده گردد، تا در خلال کارکرد دستگاه نیازی به تعویض کپسول نباشد. در هر حال زمان خاموش شدن دستگاه برای تعویض کپسول نباید بیش از ١٠ دقیقه باشد.
- در هر حال لازم است به گونه ای برنامه ریزی شود تا نیازی به تعویض کپسول در فاصله زمانی بین الطلوعین نباشد (فاصله اذان صبح تا طلوع آفتاب). چرا که این موقع معمولاً سردترین دمای هوا را دارد و لذا اگر نیاز به تعویض کپسول هست، باید لااقل یک ساعت قبل از آن انجام شود.
- لازم است که به تعداد لازم کپسول گاز رزرو در نزدیکی دستگاه باشد به گونه ای که بتوان در صورت لزوم به موقع آنها را تعویض نمود. همچنین لازم است تدبیری دیده شود تا اولاً کپسول های رزرو جلوی خروجی هوا دستگاه نبوده و مانع پرتاب باد دستگاه نشوند، ثانیاً آلودگی و خاک به خروجی گاز کپسول داخل نشود، زیرا میتواند مسیر گاز را بند بیاورد.